Voor het achtste jaar op rij reiken de Gentse Alumni Psychologie (GAP) de Acco prijs Psycholoog van het Jaar uit.
Met deze prijs wil GAP elk jaar de verdiensten van een psycholoog erkennen en zo bijdragen tot een positief beeld van de studies psychologie en van het beroep van psycholoog. Prijs psycholoog vh jaar gaat naar Dirk Bryssinck van Villa Voortman!
Beste mensen,
De vis van het jaar is de rode poon. Het broodje van het jaar noemt ‘Bloody Mary’. De hamburger van het jaar is de creatie ‘Flipse’ genaamd. De prijs voor de vrouw van het jaar werd uitgereikt in Zaltbommel aan Brenda van Ijzendoorn uit Heerewaarde. Bart De Wever wordt al voor de derde keer op rij door de HUMO lezers verkozen tot lul van het jaar en vanavond zitten we hier gezellig samen ter gelegenheid van de psycholoog van het jaar… Toen Alexis De Waele mij 2 maand geleden belde en mij vroeg of ik psycholoog van het jaar wilde zijn, dacht ik dat het een flauwe grap was, de rode poon, de Bloody Mary, Flipse en Bart indachtig. Het was rond 1 april, ik controleerde mijn bureau ook op verborgen opnameapparatuur – je weet maar nooit – maar ik vond niets.
Toen ik kort daarna het bericht op mijn mailbox vond, en zag dat de Gentse Alumni elk jaar een verdienstelijke psycholoog in de bloempjes zetten, maakte mijn wantrouwen en achterdocht plaats voor weerstand en ambivalentie. Het is niet ik die die prijs verdien maar wel onze bezoekers die met hun kracht en creativiteit de Villa op de kaart hebben gezet en/of mijn sterk team aangevuld met de vrijwilligers en stagiaires zonder wie dit werk niet mogelijk is. Ik heb mijn job steeds gezien als het faciliteren, het creëren van een plaats of ruimte waar een spreken mogelijk wordt, er iets kan verschijnen wat voordien vastzat naar analogie met een psychoanalytische therapie.
Mijn lieve partner Veerle die mij steeds met mijn voeten op de grond haalt als ik dreig te gaan zweven, vond dat er de laatste tijd al genoeg personencultus was en raadde mij aan de prijs te weigeren. Dit zou echter zeer grof en ongepast zijn en getuigen van een bijzondere arrogantie. Men kijkt een gegeven paard niet in de bek en het is per slot van rekening wel een zeer mooi cadeau, een erkenning die mij niet koud laat en ook een fijne gelegenheid om ons project academisch in de verf te zetten. Villa Voortman is dan ook de verwezenlijking van een droom die ik 6 jaar geleden had maar die al veel vroeger startte.
Laat ons even terugblikken naar het initiële moment toen ik besliste om psychologie te gaan studeren (of de tijd dat de dieren nog spraken). Ik twijfelde sterk tussen een theater- of muziekopleiding bij Studio Herman Teirlinck of psychologie. Uiteindelijk werd het psychologie vanuit het onnozele argument dat ik dan zonder brokken te maken het veilige familienest kon verlaten om op kot te gaan vermits deze opleiding niet in Antwerpen bestond (en de Studio wel). Ik heb er geen spijt van gehad maar de liefde voor muziek heb ik ook nooit verlaten en steeds actief toegepast tijdens mijn werk. Het is een belangrijk medium en een universele taal. Nu 37 jaar later vallen de dingen samen: Villa Voortman verenigt beide kanten in zich, het sociaal-artistieke neemt er een belangrijke plaats in. Ook mooi hoe dit verlangen terugkeert via mijn 2 fantastische dochters: Eva is een schitterende psychologe, Mira een bijzondere actrice die o.a. UTOPIA regisseerde in Villa Voortman.
Maar terug naar 1986 toen ik afstudeerde. Hoewel ik het mooie voorstel kreeg om te doctoreren en de academische weg op te gaan startte ik mijn burgerdienst in de psychiatrische kliniek van Sleidinge. Ik was en ben nog steeds geïnteresseerd in datgene wat anders is, vreemd en zich afspeelt aan de rand van de samenleving. De directie wilde een nieuwe psychoanalytische wind in de zeilen blazen en ik kreeg carte blanche met het opstarten van een afdeling voor mensen met psychotische moeilijkheden. Toen in de jaren 90 deze mensen ook illegale drugs begonnen te gebruiken om zichzelf te handhaven of nog aansluiting te vinden bij een samenleving waaruit ze werden uitgesloten, was ik graag bereid deze mensen met een dubbeldiagnoseproblematiek zoals men ze omschrijft te verwelkomen. Het verknoopte zich perfect met mijn fascinatie voor verslaving en illegale drugs. Ik schreef een visietekst waarmee we de Hoornaertprijs voor klinische psychotherapie wonnen en kort daarna werden we uitgekozen als een pilootproject van de Federale Overheids Dienst.
Het was een boeiende periode waarin we zochten naar een visie voor deze nieuwe problematieken en uitkwamen bij de horizontale werking van de sociale psychiatrie en de democratische Therapeutische Gemeenschap en waar de kiemen werden gelegd voor de huidige visie van Villa Voortman. Maar ‘what comes up must go down’ en 10 jaar later kwam ons narrenschip in moeilijke wateren terecht.
Door steeds hogere kwaliteitscriteria en effectiviteitseisen in de zorgsector moet ook zij scoren en dreigen steeds meer mensen uit de boot te vallen. Vandaag moet alles meetbaar en kwantificeerbaar zijn en worden snelle kortdurende gemedicaliseerde therapieën en behandelingsafdelingen als lucratiever beschouwd dan recidiverende problematieken die langdurige zorg vereisen. Of zoals we in ons boek schreven:
“Het is een vreemd gegeven, een paradox, dat de meest problematische patiënten steeds vaker van hulp verstoken blijven in een samenleving die de laatste decennia hoog inzet op zorg en het verlagen van de drempel naar de hulpverlening. Het is vreemd hoe de poging om het taboe rond psychische moeilijkheden te doorbreken samengaat met een tanende opvang- en zorgcapaciteit voor de meest kwetsbaren.”
Ik moest met lede ogen aanzien hoe de oorspronkelijke populatie van de afdeling voor dubbeldiagnose daar niet meer terecht kon en terug de straat werd opgestuurd. Ikzelf moest ook veranderen, terug psycholoog zijn in mijn bureau, het psychoanalytisch denkkader diende plaats te ruimen voor een meer cognistivistisch-gedragsmatige aanpak. Ik ervoer dit als een verloochening van mijn idealen, een pijnlijke periode waarin ik constateerde dat de afdeling een koers wilde varen die niet de mijne was. Ik had de keuze tussen voortwerken en een schim van mezelf worden, met als risico een stevige burn-out of consequent zijn aan mijn keuzes. Ik trok mijn stoute schoenen aan en ging met een voorstel naar de directie om voor deze restgroep een ontmoetingshuis op te starten in de stad, overeenkomstig artikel 107 betreffende de vermaatschappelijking van de zorg. Ik kreeg groen licht waarvoor van harte dank ! We vonden een fantastisch uitgeleefde villa gelegen tussen verschillende moeilijke buurten in Gent, het buitenverblijf van textielbaron Voortman, en ons ontmoetingshuis was geboren.
We wilden een plek creëren waar geen labels zijn maar mensen met een verhaal en verleden, een toekomst, wensen en dromen. Een huis waar gastvrijheid heerst, geen hiërarchie maar gelijkwaardigheid en waar iedereen in Villa Voortman zich schaart rond het engagement om menselijke waardigheid te bewaken en te verdedigen. Toen we onze plek dreigden te verliezen die plaats moest maken voor luxueuze serviceflats stapten we naar de burgemeester. Zeer loyaal bood hij ons een plek aan in het Vogelenzangpark waar we verleden week zijn ingetrokken. De verbouwingskosten werden samen gedragen door beide partners: de stad Gent en de Psychiatrische Centra Gent-Sleidinge. Binnen de welzijnssector is dit zelden gezien, een unieke samenwerking die de traditionele verzuiling overstijgt.
Toen radio Gaga ons uitkoos als één van de eersten om een reportage over te maken kregen we een schitterende exposure en stapten we op de TGV. Ons project met zijn bezoekers raakte vele kijkers en de timing was perfect. Er volgde een tsunami van stageaanvragen en kunstenaars die projecten wilden doen, de zorg- en justitiële sector werden essentiële partners, de academische werkplaats werd opgericht en stimuleerde ons verder met nieuwe concepten en methodieken.
Om de sociaal-artistieke werking van Villa Voortman te ondersteunen en verder uit te bouwen, het maatschappelijke draagvlak te verhogen en zo de idee van communale zorg concrete gestalte te geven werd in 2015 de pluralistische vzw “Vrienden van Villa Voortman” opgericht. De Raad van Bestuur werd samengesteld door vertegenwoordigers vanuit verschillende werelden. Mensen die de idee warm genegen waren, bevlogen figuren die zich belangeloos inzetten. Het mooie boek over 5 jaar Villa Voortman en de theatervoorstelling Utopia waren de eerste verwezenlijkingen. Het boek dat op 1000 exemplaren werd gedrukt was na 2 maanden volledig uitverkocht. Idem dito voor de theatervoorstelling die gezien werd door 800 mensen in de Minard te Gent en verleden week in theater Frascati te Amsterdam. Een laatste kans voor wie het gemist heeft: deze zomer, 27 en 28 juli op Theater aan Zee !
“Ik zoek niet, ik vind.” Dit beroemde citaat van Pablo Picasso nav de Stierenkop die hij creëerde door de assemblage van een puntig fietszadel te verbinden met een fietsstuur is ook tekenend voor Villa Voortman. We hadden bij aanvang een idee, een droom, een richting maar geen vooropgezet plan, geen dwingende protocols of bureaucratische verplichtingen. En hoe minder we stuurden, hoe meer de zaken organisch te samenvielen. Of zoals Siddharta zegt: “Wanneer iemand zoekt heeft hij alleen oog voor hetgeen hij zoekt en hij zal niets vinden omdat hij verblind is, bezeten van een omschreven doel.
Betekent dit dat Villa Voortman één grote improvisatie is, waar we als kippen zonder kop rondlopen en met de natte vinger werken ? Nee, integendeel. We hebben wel degelijk een gids of vele gidsen en dit zijn onze bezoekers. Het zijn zij die ons de weg wijzen. We vertrekken steeds vanuit de noden en wensen van de bezoekers. Wie zij zijn is de basis en niet wie wij zijn. En in die zin is Villa Voortman een bottom-up verhaal en niet een top to bottum. We gaan elke dag terug opnieuw aan het werk, niets ligt vast en we proberen ons dagelijks te laten verwonderen en ons weten in vraag te stellen.
Of met een citaat uit ons boek: Respect, geduld en begrip zijn de belangrijkste medicijnen. Zij kunnen niet uit voorraad worden besteld, maar moeten telkens opnieuw als opdracht worden hernomen. Dat vraagt veel inzet van iedereen. Door de continue instroom van nieuwe stagiairs, vrijwilligers en academici blijft het denken rond wat het project Villa Voortman is en kan zijn, steeds levendig. Officieel op een half A4 tje luidt het :
“Villa Voortman is een laagdrempelig ontmoetingshuis in de stad. Het richt zich tot kwetsbare mensen met een dubbeldiagnoseproblematiek die om tal van redenen de aansluiting met de reguliere hulpverlening missen. Zij hebben moeilijkheden op verschillende levensgebieden zoals ernstige psychiatrische en justitiële problemen, verslaving, stigmatisering en dakloosheid.
Villa Voortman vertrekt van een schadebeperkende benadering en kenmerkt zich door het aanbieden van een asiel of schuilplaats, een warme plek waar men zich welkom en geaccepteerd voelt. De focus ligt op ontmoeting met respect voor ieders identiteit. Het is een permissieve, niet-verplichtende, ‘ontvankelijk wachtende’ omgeving die persoonlijke groei en relaties bevordert, belang hechtend aan empowerment, of kracht geven. Het is een plek waar mensen zichzelf kunnen ontwikkelen via artistieke ateliers en andere activiteiten aangeboden door kunstenaars, vrijwilligers en bezoekers zelf. Met respect voor ieders eigenheid wordt er gestreefd naar sociale inclusie en toekomstperspectieven via de ondersteuning van inclusief burgerschap.
Onder het motto: “minimale structuur, maximale verantwoordelijkheid” waarbij gelijkwaardigheid, participatie, overleg en destigmatisering centraal staan, wordt er langzaam een band opgebouwd met de bezoekers. Zo worden ze steeds meer mensen met een verhaal wat leidt tot verbondenheid en verlangen en tot een langzame terugkeer in de samenleving waaruit ze werden uitgesloten.”
Maar Villa Voortman is meer dan een ontmoetingshuis. Het is hoe langer hoe meer ook een kenniscentrum, een voorbeeld voor anderen die ons vragen naar het delen van know-how. We zien onszelf ook als bruggenbouwers tussen onze bezoekers en de samenleving. Maar soms zijn we ook vechters, krijgers wanneer onze bezoekers onrecht wordt aangedaan, gediscrimineerd op de arbeidsmarkt of in hun zoektocht naar een woning. Als het moet worden we in deze materie ook ijsbrekers of pitbulls. In den beginne waren we ontdekkers, soms zijn we strategen of diplomaten. In vele gevallen koorddansers of bemiddelaars die het evenwicht moeten zoeken tussen tegengestelde verlangens...
Ik sta hier dan ook slechts als het gezicht van een fantastische ploeg van mensen die de Villa gemaakt hebben tot wat ze vandaag is. Ondertussen heel veel mensen vanuit allerlei werelden die het hart op de juiste plaats hebben. Namen beginnen noemen is onbegonnen werk en we lopen het risico van mensen te vergeten. Bij deze hier nen dikke merci en nen helen dikke kus voor allen die de villa van dicht en ver gesteund hebben. Toch is niet alles rozengeur en maneschijn geweest. We hebben ook hard moeten knokken in den beginne en moeten roeien met de riemen die we hadden. We hebben mensen verloren die mee aan de kar trokken. Het is ook een werk dat je niet koud laat en soms onder je huid kruipt. Mensen die zoveel gaven dat ze niet meer konden en dienden te stoppen. Er zijn ook fantastische mensen heen gegaan die ons in de academische wereld verder hielpen evenals heel wat van onze bezoekers, de destructie en de pijn blijven ondanks alles zeer hoog.
Deze ‘zorgwekkende zorgvermijders’, zoals zij weleens worden omschreven, weten als geen ander wat uitsluiting betekent, en hebben vaker wel dan niet het geloof in het maatschappelijk bestel en in de hulpverlening verloren. Zij zijn vechters of echte overlevers, maar soms wordt het ook hen te veel. De klappen die we kregen maakten ons tegelijk kwetsbaarder en sterker en geven het credo weer waar ik steevast mee afsluit na elke lezing: Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better, een citaat van Samuel Beckett uit Howards End.
Wat brengt de toekomst ons. Waarvan droom ik nog? Laat mij een tipje van de sluier oplichten. We hebben ons een drukpers aangeschaft waarmee we aan de slag gaan: o.a. dichtbundels van ons gasten uitgeven, maar ook poëtisch terrorisme in Gent plegen. U bent gewaarschuwd! Er is al een schitterende CD van Villa Voortman op de markt maar er volgen er ongetwijfeld nog. Een nieuwe theatervoorstelling en kunstvernissage is mogelijk, in de verre toekomst dromen we over een film. We hebben een piepkleine woonboot op de kop kunnen tikken. Als de stad het ons toelaat leggen we die misschien op de vijver van de tuin van Voortman die binnenkort publiek toegankelijk wordt. We maken er een soort van pannenkoekenhuisje van, een sociaaleconomisch project voor onze gasten om onze maandelijkse ‘open poorten’ als vorm van kwartiermaken nog meer body te geven. We zouden ook kunnen mee-surfen op de golven van ons succes (Villa Voortman is momenteel erg hot!) en met merchandising beginnen. Kopjes en borden van Villa Voortman, Panini stickerboeken, T-shirts drukken met slogans zoals:“Trust me, I’m a Villa Voortmanner”. Misschien moeten we ons zelf op de beurs wagen…
Ach welnee, grapje ! Villa Voortman mag uiteraard geen instituut worden. Kleinschaligheid blijft onze kracht. Toch zijn de verwachtingen hooggespannen en leggen we zelf de lat hoog. Terzelfdertijd weten we dat we met de voeten op de grond dienen te blijven, Icarus indachtig en don’t worry: onze bezoekers geven ons wel de maat aan.
Ik sluit af met de woorden van Mira in Utopia: “Wij zijn nog altijd bezig met Villa Voortman vorm te geven. Door te wenen, door te lachen, door te zingen, door te dansen, door te koken. Wij zijn hier. U bent welkom.” Noteert U bij deze meteen al 30 september in uw agenda: dan geven wij onze 6de Indian Summer met veel schoon volk en fijne optredens .
Beste collega’s, vrienden en vriendinnen : ik ben erg fier en dankbaar deel te kunnen uitmaken van Villa Voortman, ontmoetingshuis voor gelijkgestemde zielen, vrijplaats voor broedende geesten, voor onze krijgers van schoonheid, wijsheid en kracht.
Villa Voortman, dat zijn wij allen. Of één voor allen en allen voor één ! We zullen onze deuren blijven openstellen voor deze groeiende groep van mensen die tussen wal en schip van de reguliere hulpverlening terecht zijn gekomen want wij zijn allen verantwoordelijk voor het lot van onze medemens. Een evenmens in nood in de steek laten is vanuit juridisch oogpunt schuldig verzuim en vanuit humaan oogpunt een grove onrechtvaardigheid.
We zullen de dialoog blijven aangaan die leidt tot terugkeer van de eigen stem, tot het terugwinnen van de eigen geschiedenis en tot het herstel van de eigen, unieke identiteit.
We zullen U er blijvend aan herinneren dat achter deze kwetsbare burgers vaak mooie mensen, goede schrijvers, schilders, beeldhouwers en muzikanten schuilgaan.
En we zullen altijd compromisloos blijven in de zoektocht naar een stem en het verdrijven van de grijsheid van klinische labels. Villa Voortmanners aller landen: verenigt U !
Ter afronding een citaat van François de La Rochefoucauld : Soms worden wij tot een rang en waardigheid verheven die ons niveau overstijgen; vaak worden wij tot een nieuw ambt geroepen waartoe de natuur ons niet heeft bestemd: psycholoog van het jaar ! Bij ieder van deze posities past een houding, die echter niet steeds met een natuurlijke houding overeenstemt. Zulke verandering in ons lot verandert vaak onze eigen houding en gedrag, en voegt er een zweem van waardigheid aan toe, die steeds uit de toon valt als zij te nadrukkelijk is en zich niet verbindt en versmelt met de houding die ons door de natuur is geschonken: beide moeten worden verenigd en vermengd en als nooit van elkaar gescheiden overkomen.
Ik hoop dat mij dit vanavond is gelukt.
Lieve mensen: hartelijk dank voor uw warme aanwezigheid, ik heb gezegd !
